حکمت نسخ‌های قرآنی از دیدگاه علامه طباطبائی و آیت الله معرفت

نوع مقاله : مقاله علمی-تخصصی

چکیده

نسخ به معنی زایل کردن و از بین بردن چیزی به واسطۀ چیزی دیگر است که پس از آن می­آید. چنان‌که می‏گویند خورشید سایه را نسخ کرد و پیری جوانی را؛ و از این واژه گاه معنی «إزاله» و گاه معنای «إثبات» و گاهی هر دو امر برداشت می‌شود. شبهات زیادی دربارۀ انگیزۀ نسخ آیات قرآن وجود دارد و پاسخ­های بسیاری به آن‌ها داده شده که از این میان دیدگاه علامه طباطبایی ; به عنوان شاخص تفسیر شیعی و آیت الله معرفت ; به عنوان شاخص علوم قرآنی شیعی اهمیت بسیاری دارد.
در این نوشتار، نخست، به مفهوم شناسی مسالۀ نسخ و تعاریف دو عالم بزرگوار و سپس به بیان اقسام نسخ از دیدگاه ایشان پرداخته شده است؛ سپس به حکمت‌های نسخ در قرآن از منظر علامه و آیت الله معرفت (رحمة الله علیهما) پرداخته‌ شده که در مجموع چهار حکمت: تبعیت از شرایط، تخفیف، آزمایش، و ضرورت حرکت تدریجی به دست آمد. البته آیت الله معرفت ; معتقد بودند تقریباً تمام آیات منسوخ از نوع نسخ مشروط هستند. در پایان مقایسۀ عملکرد این دو بزرگوار در آیات منسوخِ انجام شد و مشخص شد دو حکمت تخفیف و تبعیت از شرایط در آن‌ها جاری است.

کلیدواژه‌ها


  1.        1.             قرآن کریم؛

    1.        2.            الهی، عباس. (1389ش). علوم قرآنی در تفسیر المیزان، قم: انتشارات زائر؛
    2.        3.            اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر. (1375ش). تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، ج‏1، تحقیق نجیب مایل هروی و علی اکبر الهی خراسانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی؛
    3.        4.            بخاری، محمد بن اسماعیل بن ابراهیم. (1987م). صحیح البخاری، تحقیق: قاسم الشماعی الرفاعی، بیروت: دارالقلم؛
    4.        5.            جوان آراسته، حسین. (1383ش). درسنامۀ علوم قرآنی سطح 1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم؛
    5.        6.            رادمنش‏، محمد. (1374ش). آشنایی با علوم قرآنی، تهران: علوم نوین/ جامی؛
      1.        7.            راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالعلم الدار الشامیه؛
      2.        8.            طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم؛
      3.        9.            _____. (1374ش). ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه: موسوی همدانی، سید محمد باقر. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم؛
      4.    10.            _____. (بی­تا). قرآن در اسلام، بی­جا: دارالکتب الاسلامیه؛
      5.    11.            طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج9، مترجمان، تهران: ‏انتشارات ناصر خسرو؛
      6.    12.            قرشی، سید علی اکبر. (1371ش). قاموس قرآن، ج7، تهران: دارالکتب اسلامیه؛
      7.    13.            مصطفوی، حسن، (1360ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج12، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب؛
      8.    14.            معرفت، محمدهادی، (1379ش). علوم قرآنی، قم: موسسه انتشاراتی التمهید؛
      9.    15.            _____. (1390ش). ترجمۀ التمهید فی علوم القرآن، ج 2، ترجمه: رستمی، علی اکبر. قم: تمهید؛
      10.    16.            _____. (1386ش). صیانه القرآن من التحریف، قم: تمهید؛
      11.    17.            مولایی نیا همدانی، عزت الله. (1378ش). نسخ در قرآن، تهران: نشر رایزن؛
      12.    18.            نصیری، علی. (1387ش). معرفت قرآنی، ج2، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛
      13.    19.            (http://www.aviny.com/bozorgan/tabatabai/zendeginame.aspx)، زندگینامۀ علامه سید محمد حسین طباطبایی ;
      14.    20.            (www.jameehmodarresin.org)، زندگی نامۀ آیت‌الله‌ محمدهادی‌ معرفت ‌‌; 11،/6/1386؛
      15.    21.            عاشوری ، ناد علی. (1374). (http://www.noormags.ir)، «نسخ از دیدگاه علامه طباطبایی ;، صحیفۀ مبین، زمستان، شمارۀ 4؛